İHA

İnsansız Hava Aracı (İHA); içinde pilotu ve yolcusu olmayan, sadece amaca uygun ekipman (video kamera, fotoğraf makinesi, GNSS, lazer tarama cihazı, vb.) taşıyan, uzaktan kumandalı ve/veya otomatik olarak görevini icra edebilen bir çeşit uçaktır. İHA’ların askeri, sivil (hobi ve ticari) ve bilimsel amaçlı profesyonel kullanımları ülkemizde ve tüm dünyada hızla artmakta, bu nedenle önümüzdeki yıllarda bu konunun daha fazla gündem oluşturacağı değerlendirilmektedir.

İHA’ların gerek profesyonel mesleki; gerekse hobi amaçlı olarak günlük yaşantımıza bu kadar çok girmiş olması bazı yasal sorunları da beraberinde getirmektedir. Henüz birçok ülkede bu konuda gerekli mevzuat ya hiç yoktur veya taslak halinde sürekli geliştirilmektedir. Diğer taraftan, İHA’ların kullanımındaki bazı potansiyel olumsuzluklardan dolayı, özellikle ABD Ulaştırma Bakanlığına bağlı Federal Havacılık Kurulu (FAA: Federal Aviation Administration), Birleşmiş Milletler'e bağlı Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu (ICAO: International Civil Aviation Organization) ve Avrupa Hava Seyrüsefer Güvenliği Örgütü (EUROCONTROL) tarafından İHA kullanımının yasal çerçevesi konusunda kapsamlı çalışmalar yapılmaktadır. Türkiye’de ise bu konularla ilgili olarak Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı'na bağlı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından bazı çalışmalar yürütülmektedir.

İlk İnsansız Hava Aracı “Kettirieng Bug”, 1918 yılında İngiliz C.Ketterin tarafından imal edilmiş hava torpidosudur. İnsansız hava araçları 1909 yılında Amerikalı bir mucit olan Elmer Sperry uçuş halindeki uçakların dengesini sağlamak amacıyla cayroskopik aletler dizayn etmeye başlamıştı ki bu aletler modern ataletsel seyrüsefer sistemlerinin de atasını teşkil edecekti. Birleşik Devletler Donanması, uçakların uçuşunun daha stabil hale gelmesi ve pilota ihtiyaç olmaksızın uçuş yapılabilmesi olanağının belirmesi ile beraber bir ‘uçan torpido’ dizayn edilmesi fikri üzerinde çalışmaya başlamıştır

Dönemin ilkel cayroları ile pilotsuz uçuşa sağlanacak oldukça sınırlı doğruluğu artırmak için Western Electric Şirketi tarafından geliştirilen radyo kontrolü de sisteme eklenince gelecek 80 yıl boyunca uzaktan komuta edilen uçakların geliştirilmesi için gereken teknolojinin çekirdeği de oluşturulmuş oluyordu. Böylece geliştirilen Curtiss-Sperry uçan torpidosu ilk uçuşunu Aralık 1917’de gerçekleştirdi. Bu konseptin karşısına, Charles Kettering tarafından geliştirilen ve ‘Kettering Bug’ olarak adlandırılan; önceden ayarlanmış bir cayroskop ve barometre ile donatılmış olarak belirlenmiş bir rotada uçmak üzere ayarlanabilen uçan torpido modeli çıkarılmıştı.

Tarihte kullanılan ilk İHA Sistemine örnek olarak 1916 yılında A. M. LOW tarafından geliştirilmiş “Aerial Target” isimli platform gösterilebilir.

1922 yılında Dr. Georg de Bothezat ve Ivan Jerome ‘De Bothezat Heli copter (İlk insanlı ) drone örneği geliştirmişlerdir.

1930 yılında İngiliz Kraliyet Deniz Donanması pilotların hedefleme çalışması yapabilmesi için Queen Bee adında telsizle kontrol edilen insansız hava aracının geliştirdi.

1939 yılında Amerika Birleşik Devletleri, Radioplane OQ-2 adında uzaktan kumanda ile kontrol edilen insansız hava aracı geliştirdi.

1950 yılında Amerikan Ordusu için RP-71 adıyla keşif görevi için atanan MQM-33 ilk hedef uçağıdır.Daha sonra MQM-57 Falconer olarak adı değiştirilmiştir.

1995 yılında General Atomics ve Pentagon ortalıklığında MQ-1 Predator adıyla ilk modern insansız hava aracı geliştirilmiştir.

AVANTAJLARI VE BUGÜNKÜ DURUMU

İnsansız teknolojilerin kullanımının yaygınlaşmasının altında gelişen teknolojinin sağladığı imkânla birlikte bazı maliyetli ya da sorunlu kalemleri aşabilmenin getirisi bulunmaktadır. İnsansız uçakların otonom ya da bir yer istasyonu aracılığıyla kontrol edilebiliyor olması insanlı uçakların idamesi için gerekli yaşamsal sistemler ve kokpit için gerekli yer ve mürettebatın getirdiği ağırlık yükü gibi maliyet kalemleri, insanlı uçakların manevra ve operasyon kabiliyetinin insan kabiliyetleriyle sınırlanması (yorgunluk / çalışma saati, G kuvveti vb.) gibi operasyonel kabiliyetle ilgili kalemler, düşman tarafından fark edilme ya da vurulabilme olasılığının düşük olması üstünlük kalemleri (ilk olarak İsraillilerin geliştirdiği Scout ile birlikte İHA’ların bu yönüyle operasyonel vazgeçilmezliği ispatlanmıştır.) İHA'ları daha tercih edilir kılmaktadır.

Daha da önemlisi, insansız hava araçlarının zayiat maliyetidir. Tüm dünya ordularında yetiştirilmesi en maliyetli personel gruplarından birisi pilotlardır. Bir pilotun yetişmesi çok büyük maliyetlere karşılık gelir. Bu sebeple hava aracıyla zayiatıyla birlikte yetişmiş personelin de zayi olması ordular için hem maddi hem de kabiliyet olarak büyük kayıptır. İnsansız Hava Araçları, zayiat maliyetinin düşük olması açısından da orduları cezbetmektedir. İHA’lar tarihte birçok kez düşman hava savunma unsurlarının oyalanmasında, asıl taarruz unsurlarının ateş hattını geçebilmesi için yem olarak kullanılmasında çok büyük rol oynamışlardır.

Gelecekte İHA'lar scramjet teknolojisinin sahip olduğu tüm avantajlara da sahip olacaktır. Günümüzde scramjet modelleri, bunlara insansız modellerde dâhil sadece test amaçlıdır.5>

TÜRKİYE’NİN İHA ALANINDAKİ GELİŞİM SÜRECİ

Teknolojideki hızlı gelişmeler sayesinde, askeri teknoloji de bundan etkilenmiştir. Günümüzde insansız sistemler savaş alanlarında daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. İHA teknolojisinin askeri anlamda gelişimi de aslında askeri teknolojinin bu gelişiminin yansımasıdır.

Özellikle insansız sistemlerin terörle mücadelede başarı şansını artıracağı düşünülmektedir. Türkiye’de İHA teknolojisinin gelişimi askeri amaçlar doğrultusunda gerçekleşmiştir. TSK’da kullanılan ilk İHA, 1989 yılında kullanılmaya başlayan Meggitt firması tarafından üretilmiş olan, Banshee sistemidir.

Türkiye’nin yerli İHA üretmek için geliştirdiği ilk proje olan İHA-X1-Şahit projesi Mart 1990 tarihinde başlatılmıştır. X1-Şahit, İHA’sından iki adet üretilmesine ve başarıyla uçurulmasına rağmen bütçe sorunlarından dolayı seri üretime geçilmemiştir. 1993 yılında Almanya tarafından 5 adet İHA Türkiye’ye hibe edilmiştir. Fakat yaşanan bazı sebeplerden dolayı İHA’lar envanterden çıkarılmıştır. 1994 yılında Türkiye ABD’den İHA ithal etmiş ve bu İHA’lar 1994-1998 döneminde aktif görevde kullanılmışlardır. TSK’nın ihtiyacı olan İHA’ların ithal edilmesine paralel olarak, yerli İHA üretebilmek için adımlar atılmaya başlanmıştır.

Bu sebeple Türk Havacılık ve Uzay Sanayii tarafından Turna-Keklik, Pelikan-Martı, Öncü,Şimşek,ANKA ve Aksungur insansız hava araçları üretilmiştir.

İHA Sistemleri yerli olarak üretmeyi hedefleyen Türkiye, ihtiyaçlar doğrultusunda, 2005 yılında İsrail’den bir adet İHA kiralamıştır. 2007 yılında üç adet daha kiralanmasına rağmen, bu İHA’lardan istenen verim alınamamıştır. Buna rağmen, Türkiye 2008 yılında on adet İHA satın almıştır. Teknik özellikler açısından ABD menşeili İHA, İsrail İHA’sına göre daha gelişmiştir. Fakat İsrail'in Aselsan tarafından geliştirilen Aselflir 300T’yi (Elektrooptik keşif, gözetleme ve hedefleme sistemi) İHA’lara entegre etmeyi kabul etmesi, Türkiye'nin İsrail İHA’larını tercih etmesinde önemli bir etmen olmuştur.

Sonraki dönemlerde İsrail ile yaşanan Mavi Marmara olayı ile birlikte Türkiye, İHA konusunda yerli ve milli kaynaklara yönelmeye başlamıştır. İsrail ile İHA konusundaki ilişkiler sürerken, 2007 yılında Baykar tarafından üretilen Bayraktar Mini İHA, TSK envanterine girmiştir. Bu İHA 2012 yılında Katar’a ihraç edilerek, ihracatı gerçekleştirilen ilk yerli İHA olmuştur. Daha sonrasında Baykar tarafından, Malazgirt , Bayraktar TB2 üretilmiştir. Buna ek olarak, Bayraktar Akıncı ve Bayraktar DİHA’nın üretim ve geliştirme süreçleri devam etmektedir. Özellikle Bayraktar TB2’ler, 2015 yılında silah sistemleri ile donatılmışlar ve Türkiye’nin gerçekleştirmiş olduğu Fırat Kalkanı, Zeytin Dalı , Barış Pınarı ve Bahar Kalkanı harekâtlarında etkin şekilde kullanılmışlardır. Bu sayılanlar dışında, Türkiye’de yerli firmalarca üretilmiş olan birçok İHA/ SİHA’lar bulunmaktadır.

Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde İHA kullanan bazı birimler oluşturulmuştur. Bunlar, Batman’daki 14. İnsansız Uçak Sistemleri Üs Komutanlığı, Elazığ’daki Elâzığ Taktik İHA Birlik Komutanlığı ve Çanakkale’de bulunan 313. Deniz İHA-S İnsansız Hava Aracı Filo Komutanlıkları sayılabilir.

Türkiye, İHA üretimi konusunda geldiği nokta ile ihracatçı konuma yükselmiştir.

Türkiye’nin İHA/SİHA üretmesi birçok fayda sağlamaktadır. Bunlar,

1. İHA üretimi maliyet avantajını beraberinde getirmiştir. Örneğin; İsrail’den alınan Heron İHA’ları için birim başına, Türkiye 18 milyon dolar ödemiştir. Yerli kaynaklarla üretilmiş olan Bayraktar TB2’nin ise birim fiyatı 4 milyon dolar civarındadır.

2. İlerleyen yıllarda savaş alanlarında daha fazla insansız aracın görev alacağı tahmin edilmektedir. Türkiye, İHA üretimi ile aslında gelecekte üretebileceği diğer insansız araçlar için bilgi, tecrübe ve sermaye birikimi sağlamaktadır.

3. İHA/SİHA’ların önem kazanması ile bu araçların ihracatının daha da artacağı düşünülmektedir. Türkiye İHA ihracat pazarından daha yüksek paylar alarak, dış ticaret açığını azaltma ve ekonomik büyümesini artırma şansı yakalayabilir.

Türkiye’de İHA’larla ilgili prosedürler, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından “İnsansız Hava Aracı Sistemleri Talimatı-SHT-İHA” ile düzenlenmiştir. Türkiye’de 2022 yılı itibariyle, İHA amatör sportif ve ticari pilot lisansına sahip kişi sayısı 50.000’in üzerindedir.


  • Kettirieng Bug
  • Aerial Target
  • De Bothezat Helicopter Drone
  • Queen Bee
  • Radioplane QQ-2
  • MQM-33
  • MQM-57 (Falconer)
  • MQ-1 Predator
  • Güncellenecek...

    • İHA-0 KURSU

      Azami kalkış ağırlığı 500 gr (dâhil) ile 4 kg arasında ticari amaçlı insansız hava aracı kullanmak isteyen 12 yaşından gün almış kişilere verilir. Kurs süresince kursiyerlere, 14 saat teorik ve 2 saat uçuş derslerinden oluşan 3 günlük eğitim programı uygulanır.

      Kursun Amacı: İnsansız hava aracı kullanacak pilotların ulusal ve uluslararası sivil havacılık otoritelerinin belirlediği kurallara uygun biçimde temel havacılık bilgisi ve temel uçuş eğitimi almalarını ve sertifikalandırılmalarını sağlamaktır.

      Kursun Eğitim Aşamaları:Öğrenciler 3 günden oluşan Eğitim sürecinde SHGM tarafından belirlenen dersleri branşlarında uzman hocalar tarafından alırlar.

      • -İHA Tanıtım
      • -Hava Hukuku ve Sorumluluklar
      • -Hava Aracı, Uçuş Dinamiği ve Uçuş Prensipleri
      • -Meteoroloji
      • -ATC Usulleri ve Havacılık Freyzyolojisi
      • -Seyrüsefer ve Operasyon
      • -Kumanda Edilebilir Sistemler
      • -İtki Sistemleri
      • -Aviyonik Sistemler
      • -Bakım ve Onarım

      Dersleri başarı ile tamamlayan öğrenciler sınava tabi tutulur ve sınavı başarı ile geçen öğrencilere drone ile 2 saatlik uçuş eğitimi verilir ve kursu tamamlanır.

      IHA-0

    • İHA-1 KURSU

      Azami kalkış ağırlığı 4 kg (dâhil) ile 25 kg arasında ticari amaçlı insansız hava aracı kullanmak isteyen 15 yaşından gün almış kişilere verilir. Kurs süresince kursiyerlere, 28 saat teorik ve 4 saat uçuş derslerinden oluşan 6 günlük eğitim programı uygulanır.

      Kursun Amacı: İnsansız hava aracı kullanacak pilotların ulusal ve uluslararası sivil havacılık otoritelerinin belirlediği kurallara uygun biçimde temel havacılık bilgisi ve temel uçuş eğitimi almalarını ve sertifikalandırılmalarını sağlamaktır.

      Kursun Eğitim Aşamaları:Öğrenciler 6 günden oluşan Eğitim sürecinde SHGM tarafından belirlenen dersleri uzman hocalar tarafından alırlar.

      • -İHA Tanıtım
      • -Hava Hukuku ve Sorumluluklar
      • -Hava Aracı, Uçuş Dinamiği ve Uçuş Prensipleri
      • -Meteoroloji
      • -ATC Usulleri ve Havacılık Freyzyolojisi
      • -Seyrüsefer ve Operasyon
      • -Kumanda Edilebilir Sistemler
      • -İtki Sistemleri
      • -Aviyonik Sistemler
      • -Bakım ve Onarım

      Dersleri başarı ile tamamlayan öğrenciler sınava tabi tutulur ve sınavı başarı ile geçen öğrencilere drone ile 4 saatlik uçuş eğitimi verilir ve kursu tamamlanır.

      IHA-1

    İHA MEB Yönergesi İHA SHGM Yönergesi